بررسی روابط اقتصادی ایران و روسیه از سال ۲۰۰۰ تاکنون

شراکت تجاری ایران و روسیه در چه سطحی قرار دارد؟

احسان سلطانی پژوهشگر اقتصادی در تحلیلی آماری به بررسی وضعیت تجارت ایران با روسیه پرداخته است.
روسیه با صادرات ۵۰۰ میلیارد دلار کالا (۲٫۶ درصد از کل صادرات جهانی) در سال ۲۰۱۴ میلادی، یازدهمین کشور صادرکننده جهان به شمار میرود. صادرات روسیه عمدتاً متکی به نفت و گاز (۷۰ درصد از کل صادرات) و پس از آن آهن و فولاد (۴ درصد از کل) میباشد که به علت افزایش جهانی بهای نفت در سالهای اخیر افزایش چشمگیری را نسبت به میزان صادرات ۱۰۰ میلیارد دلاری در سال ۲۰۰۰ میلادی تجربه کرده است. کشورهای اروپای شرقی و مشترک المنافع، سویس، چین ایتالیا، آلمان و هلند از جمله مقاصد مهم صادراتی روسیه به شمار میروند.
هر چند هم اکنون ایران جایگاه پایینی را در بین مقاصد صادراتی روسیه اشغال کرده، اما در سال ۲۰۱۱ میلادی (قبل از تحریمها) بیست و هفتمین کشور واردکننده از این کشور بوده است. در بین همسایگان ایران، کشورهای ترکیه (با واردات ۱۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴)، امارات متحده عربی (۳٫۵ میلیارد دلار)، آذربایجان (۲٫۷ میلیارد دلار) و عراق (۱٫۶ میلیارد دلار) روابط تجاری بهتری با روسیه نسبت به دیگران دارند.

سطح تجارت خارجی ایران و روسیه از حدود یک میلیارد دلار در سال ۱۳۸۰ به تدریج تا میزان ۳٫۶ میلیارد دلار در سالهای ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ افزایش یافت و از آن پس سیر نزولی در پیش گرفت که در سال گذشته میلادی به ۱٫۷ میلیارد دلار رسید. صادرات ایران به روسیه از حول و حوش ۵۰ میلیون دلار در اوائل دهه هشتاد به تدریج تا ۴۰۰ میلیون دلار در سالهای اخیر افزایش یافت و در مقابل واردات از این کشور از نزدیک به یک میلیارد دلار در سال ۱۳۸۰ به ۳٫۳ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۰ بالغ گردید و پس از آن روند نزولی تا میزان ۱٫۳ میلیارد دلار در سال گذشته را در پیش گرفت. متوسط سالانه واردات ایران به روسیه در ده سال گذشته ۲٫۴ میلیارد دلار و متوسط صادرات به این کشور ۳۰۰ میلیون دلار بوده که حاکی از متوسط تراز تجاری سالانه ۲٫۱ میلیارد دلاری به نفع روسیه است.

صادرات ایران به روسیه عمدتاً شامل مواد غذایی بوده که در حدود ۷۰ درصد از صادرات ایران به روسیه در ده سال گذشته را شامل میشود. واردات ایران از روسیه عمدتاً شامل مواد اولیه صنعتی (فرآوری شده) است که در حدود ۷۵ درصد از واردات ایران از روسیه در ده سال گذشته را شامل میشود. آهن و فولاد معمولاً مهمترین قلم صادراتی روسیه به ایران محسوب شده، به صورتی که با میزان ۲٫۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ میلادی (متناظر با ۱۳۹۰ شمسی)، ۷۸ درصد از کل صادرات روسیه به ایران را پوشش داده و البته در ۳ سال گذشته به شدت تنزل یافته است. پس از آهن و فولاد، چوب دومین کالای صادراتی مهم با میزان ۲۴۰ میلیون دلار (۷ درصد ازکل) به شمار می رود.

تجارت ایران و روسیه، اگر چه با سهم متوسط ۲٫۱ درصد (در ده سال گذشته) از کل تجارت خارجی ایران، برای ایران اهمیت بیشتری دارد، اما با سهم ۰٫۴ درصد از کل تجارت خارجی روسیه، برای این کشور نقش ناچیزی را ایفاء میکند. نظر به این که سهم نفت و گاز از صادرات ایران و روسیه هر دو ۷۰ درصد است (سال ۲۰۱۱ میلادی)، لذا بین دو کشور بیشتر رقابت تجاری حکمفرما است تا همکاری